Tính Giác Sống Động: Khám Phá Bản Chất Tâm Từ Những Chỉ Dẫn Cổ Xưa
“Khenchen Thrangu Rinpoche công nhận những giáo lý này cứu sống cuộc đời Ngài. Những giáo lý này cũng có thể giúp đỡ cuộc đời bạn - mang lại cho bạn những công cụ để ổn định tâm ngay trong những hoàn cảnh thách thức và đáng sợ nhất.” − Pema Chodron.
ĐÂY LÀ BẢN CHẤT của sự sống mà chúng ta trải qua trong vô vàn tình huống khác nhau. Có những khoảng thời gian mọi sự suôn sẻ, thuận lợi. Nhưng cũng có những lúc, ta cảm thấy bất mãn, đau khổ, thậm chí là tuyệt vọng. Đôi khi, cuộc sống bề ngoài có vẻ tốt đẹp, nhưng hạnh phúc và sự an lạc thực sự lại khó tìm thấy từ bên trong. Đó chính là đặc tính vốn có của samsara (luân hồi), và khát vọng giải thoát khỏi vòng luân hồi ấy là một điều hoàn toàn tự nhiên.
Chính vì vậy, Đức Phật đã giảng dạy Pháp, và đặc biệt là những chỉ dẫn về tâm – những hướng dẫn giúp ta ngừng tập trung vào thế giới bên ngoài, nơi chứa đựng những yếu tố gây xao lãng và khơi gợi những phản ứng tiêu cực. Thay vào đó, ta học cách hướng nội, nhận diện tính giác sống động và sáng tỏ vốn là bản chất chân thật của tâm. Những chỉ dẫn này được truyền thừa từ thầy đến trò trong nhiều truyền thống Phật giáo, bao gồm cả Đại Ấn và Đại Toàn Thiện. Đôi khi, các bậc thầy sẽ điều chỉnh những chỉ dẫn này để phù hợp với thời điểm và hoàn cảnh cụ thể. Một ví dụ điển hình là Khenpo Gangshar Wangpo, người sinh vào giữa những năm 1950, đã thấu thị được những khó khăn sắp ập đến Tây Tạng và quyết tâm truyền dạy những chỉ dẫn này để giúp đỡ những người sẽ sớm phải đối mặt với biến động.
Khenchen Thrangu Rinpoche đã gặp Khenpo Gangshar vào mùa hè năm 1957, khi Khenpo Gangshar đến thăm Tu viện Thrangu ở miền đông Tây Tạng. Trong thời gian ở đó, Khenpo Gangshar đã truyền dạy những chỉ dẫn quý báu này – tinh túy của thực hành Đại Ấn và Đại Toàn Thiện. Sau đó, chúng được ghi chép lại, ban đầu dưới dạng văn bản ngắn gọn, rồi được mở rộng thành một tác phẩm có tên gọi: “Giải Thoát Một Cách Tự Nhiên Bất Cứ Điều Gì Con Gặp”. Điều khiến những chỉ dẫn này trở nên hữu ích trong thời đại của chúng ta là Khenpo Gangshar đã trình bày chúng một cách dễ hiểu, để bất kỳ ai cũng có thể thực hành. Mặc dù nhiều bậc thầy vĩ đại, bao gồm cả Chogyam Trungpa Rinpoche và Tulku Urgyen Rinpoche, đều là học trò của Khenpo Gangshar, nhưng hiện tại chỉ còn một số ít vị thầy còn sống đã trực tiếp được nghe Khenpo Gangshar truyền dạy những chỉ dẫn này bằng chính giọng nói của Ngài. Điều này càng làm tăng thêm giá trị của những lời dạy của Thrangu Rinpoche: chúng là cầu nối trực tiếp và sống động giữa chúng ta với một bậc thầy năng động, mạnh mẽ, người đã mang lại lợi ích vô lượng cho vô số người trong những thời kỳ khó khăn ở Tây Tạng và hơn thế nữa.
Vào năm 2007, Khenchen Thrangu Rinpoche đã giảng dạy những chỉ dẫn về tâm của Khenpo Gangshar trong bốn dịp khác nhau. Trước đây, Ngài không thường xuyên giảng dạy về chúng, nhưng Ngài đã khẳng định rằng đây là những giáo lý quan trọng nhất mà Ngài đã thọ nhận trong cuộc đời. Chúng là những điều hữu ích nhất cho Ngài trong những giai đoạn khó khăn nhất, và Rinpoche đã trình bày cách chúng có thể giúp ích cho bất kỳ ai, trong cả những thời điểm tốt đẹp lẫn tăm tối. Điều xuyên suốt tất cả những giáo lý này là niềm tin sâu sắc của Rinpoche vào hiệu quả của những chỉ dẫn này, cũng như lòng tôn kính sâu sắc của Ngài đối với Khenpo Gangshar.
Trong mỗi lần truyền dạy, Rinpoche nhấn mạnh những khía cạnh khác nhau và trích dẫn từ nhiều nguồn, không chỉ để giải thích về những chỉ dẫn mà còn để cho thấy mối liên hệ của chúng với các lĩnh vực khác trong những quan điểm và phương pháp thực hành Phật giáo.
Cuốn sách “Tính giác sống động” tổng hợp tất cả những lời dạy của Ngài thành một bài trình bày kỹ lưỡng và đầy đủ. Nó bắt đầu bằng mô tả của Rinpoche về lịch sử và hoàn cảnh mà Khenpo Gangshar đã truyền giảng, sau đó đi qua tất cả các điểm mà Khenpo đã chỉ dẫn, bao gồm những bước thực hành sơ bộ để chuẩn bị tâm, những thực hành cụ thể để khám phá bản chất của tâm, những thực hành chính để an nghỉ trong bản tính của tâm, và những chỉ dẫn xuyên suốt để đưa tất cả những hoàn cảnh khác nhau của cuộc sống vào con đường trưởng dưỡng cái thấy về bản tính của tâm, và không bị choáng ngợp bởi những biến đổi của cuộc đời cũng như sự chết chóc. Dựa trên nhiều lĩnh vực khác nhau của triết học Phật giáo, những trích dẫn từ trí nhớ và từ các bậc thầy vĩ đại, cùng với các văn bản (điều này đôi khi gây khó khăn trong việc tìm lại nguồn gốc của từng trích dẫn), Rinpoche giải thích mọi thứ một cách rõ ràng và dễ hiểu, để những chỉ dẫn này có thể mang lại lợi ích cho cả những học trò mới lẫn những người đã có kinh nghiệm.
Mục lục:
- Giới thiệu sách............................................................................. 7
- Lời nói đầu .................................................................................. 9
- Giới thiệu của dịch giả.............................................................. 13
- Dẫn nhập................................................................................... 19
PHẦN MỘT: Những lời khuyên hữu dụng trong những thời điểm tốt và xấu
- 1. Những lời sấm truyền của miền đất bí mật ..................... 25
- 2. Biết rõ may mắn của bản thân ........................................... 53
- 3. Những thực hành sơ bộ chung .......................................... 71
PHẦN HAI: Thiền phân tích của một học giả (Pandita)
- 4. Nền tảng nghiệp, nguyên nhân và kết quả ....................... 97
- 5. Tầm quan trọng của tâm...................................................127
- 6. Những hiện tướng và tâm ................................................155
- 7. Nhìn thẳng vào tâm...........................................................183
- 8. Tóm tắt thiền phân tích của một học giả........................207
PHẦN BA: Thiền an nghỉ của một Kusulu (kẻ khờ)
- 9. Lòng sùng mộ và tính ổn định.........................................215
- 10. Đi thẳng vào thiền định....................................................229
- 11. Những lợi ích của thiền định của kẻ khờ Kusulu..........249
- 12. Phân biệt giữa tâm và tính giác........................................285
PHẦN BỐN: Thực thi trong đời sống của chúng ta
- 13. Lấy những hoàn cảnh trong đời sống của chúng ta làm con đường.......................309
- 14. Lấy vui và buồn làm con đường.......................................319
- 15. Lấy đau đớn và bệnh tật làm con đường ........................325
- 16. Lấy những phiền não và cảm xúc làm con đường.........331
- 17. Lấy trung ấm (Bardo) làm con đường ............................361
- 18. Lời kết..................................................................................381
Phụ lục: Những bản văn của Khenpo Gangshar
- Những chỉ dẫn tâm ngắn gọn được gọi là giải thoát một cách tự nhiên bất cứ điều gì con gặp..............................................391
- “Giải thoát một cách tự nhiên bất cứ điều gì con gặp: Những chỉ dẫn dìu dắt con trên con đường uyên thâm” ........................... 395
Trích đoạn sách:
ĐIỂM QUAN TRỌNG LÀ tâm là chính yếu, nhưng chúng ta có thể dễ dàng kiểm soát nó. Dễ dàng biết rõ bản tính của nó. Và do đó, chúng ta vô cùng may mắn. Đây là lý do tại sao trong những thực hành Kim Cương Thừa (Vajrayana) nói chung, và trong Đại Ấn (Mahamudra) và Đại Toàn Thiện (Dzogchen) nói riêng, chúng ta nhấn mạnh vào tâm và thiền định về nó. Khi Khenpo Gangshar giảng dạy rằng tâm là quan trọng nhất, nguồn gốc cho chỉ dẫn này là Longchen Rabjam, một đạo sư vĩ đại cùng thời với Đức Đại Bảo Pháp Vương Thứ III - Karmapa Rangjung Dorje. Khenpo Gangshar trích hai đoạn từ Longchenpa. Đoạn đầu viết:
Đấng Toàn Tri Vĩ Đại đã nói:
Khi dưới ảnh hưởng của cà độc dược,
Tất cả những kinh nghiệm khác nhau mà con có, bất kể chúng có thể là gì,
Tất cả, trong thực tế, là những ảo hóa, không hiện hữu.
Tương tự như vậy, hãy hiểu rằng dưới tác động của một tâm mê lầm
Tất cả những kinh nghiệm sai lầm của chúng sinh trong sáu cõi, bất kể chúng là gì,
Tất cả đều là những hình ảnh trống không, không tồn tại nhưng biểu hiện.
Đấng Toàn Tri Vĩ Đại là một tên gọi của Longchen Rabjam. Ngài đã viết một số lượng lớn các chuyên luận có ích và mở rộng. Những chuyên luận uyên thâm nhất được gom lại trong bản văn gọi là “Bảy Chuyên Luận Của Longchenpa”. Điều mà Longchenpa mô tả về cách mọi thứ biểu hiện với chúng ta là: nhiều thứ khác nhau biểu hiện với chúng ta, nhưng mặc dù chúng biểu hiện, vốn dĩ chúng không có thật. Đây là điều mà chúng ta gọi là tính Không trong những luận về trí huệ siêu việt và Trung Đạo. Mặc dù mọi thứ không thật sự tồn tại, chúng biểu hiện cứng chắc trong nhận thức tương đối và mê lầm của chúng ta. Lý do chúng là những hiện tướng mê lầm là vì chúng giống như là những ảo giác mà một người nhìn thấy sau khi ăn cà độc dược (một loại cây tạo ảo giác còn được gọi là táo gai). Khi con ăn cà độc dược, con sẽ nhìn thấy nhiều màu sắc và hình dạng khác nhau, hoặc nghe nhiều âm thanh khác nhau.
Con có thể cảm thấy ngây ngất, hoặc con có thể cảm thấy suy sụp. Nhưng tất cả những kinh nghiệm mà con có trong khi đang phấn khích do bởi chất gây ảo giác này thật ra là những hình ảnh sai lầm. Chúng biểu hiện với con, nhưng chúng không tồn tại theo bất kỳ cách nào. Đây là một ví dụ.
Ý nghĩa của ví dụ này là nó cũng giống như chúng ta bây giờ. Cũng y như thể là chúng ta vừa sử dụng chất gây ảo giác, bất kỳ vui buồn nào mà chúng ta nhìn thấy đều là những hiện tướng sinh tử mê lầm của tâm. Thậm chí khi không bị nhiễm độc, mọi thứ chúng ta nhận thức trong đời sống này đều đến từ sự vô minh. Vô minh sinh khởi từ năng lực của Nghiệp. Bất kể là chúng ta có cái thấy của con người hay thú vật, bất kể là chúng ta nhận thức những hiện tướng của đất, nước, lửa, hay gió, bất kể những hiện tướng chúng ta thấy đến từ năng lực của một tâm mê lầm. Tất cả những hình tướng bên ngoài mà chúng ta thấy hoặc những âm thanh mà chúng ta nghe chỉ là tính Không. Bất kể điều gì xuất hiện bên trong tâm cũng chỉ là tính Không – không có gì thật sự ở đó cả. Do đó, tất cả những kinh nghiệm khác nhau của sáu loại chúng sinh, bất kể là chúng có thể là gì, đều là những hình ảnh trống không, không hiện hữu nhưng biểu hiện. Longchenpa và Khenpo Gangshar đều nói cùng một điều: tâm là gốc rễ của mọi thứ.
Đoạn này chỉ dạy rằng tất cả những hiện tướng là tâm chúng ta - chúng sinh khởi trong tâm và chúng không thể được tạo lập bên ngoài chúng ta. Bởi vậy, chúng ta cần làm theo chỉ dẫn mà Longchenpa đã ban trong trích đoạn thứ hai:
Vì chúng biểu hiện trong tâm con và được tạo dựng bởi tâm con,
Hãy tự nỗ lực trong việc rèn luyện tâm sai lầm này.
Những hiện tướng bên ngoài biểu hiện trong tâm, nhưng chúng chỉ là một tạo dựng của tâm - khi chúng xuất hiện, tâm gắn cho chúng một cái tên. Vì vậy, nếu chúng có vẻ tốt, không có gì nhiều để bám nắm cả. Nếu chúng có vẻ xấu, không có gì để có ác cảm cả. Do đó, nếu chúng ta muốn tự do khỏi đau khổ và những lỗi lầm, tìm hạnh phúc và những phẩm chất tốt đẹp, điều quan trọng nhất là rèn luyện tâm và chăm chỉ thực hành như vậy. Đây là lý do tại sao chúng ta thiền định và đây là lý do tại sao có những chỉ dẫn về tâm. Do tâm là gốc rễ của mọi thứ, và mọi thứ đều quy về tâm, không có gì quan trọng hơn là rèn luyện tâm chúng ta, thiền định và an nghỉ trong sự cân bằng.
Đoạn đầu tiên nói rằng: những hiện tướng là tâm; chúng không tách biệt khỏi tâm. Đoạn thứ hai nói rằng chúng ta cần rèn luyện tâm mình một cách triệt để. Đây là những chỉ dẫn của Longchenpa. Tiếp theo, Khenpo Gangshar ban những chỉ dẫn của riêng Ngài:
Nhưng con không nên lấy hiểu biết của mình từ trong sách vở hay những câu chuyện nghe từ người khác. Hãy tự mình nhận biết rằng hiện tướng chính là tâm và thấu hiểu rằng tâm con là gốc rễ của tất cả các hiện tượng.
Chúng ta không nên tiếp nhận tất cả những hiểu biết của mình từ những gì đã đọc. Nếu có hiểu biết từ sách vở, chúng ta sẽ nghĩ sách nói như thế này và như thế này, do đó, nó có khả năng là một thứ gì đó giống như thế. Con đọc một điều gì đó trong một cuốn sách và sau đó, nghĩ: “Ồ! Đây là cách nó có thể là.” Có thể con đã nghiên cứu lý luận của trường phái Duy tâm và nghĩ rằng “Tất cả đều là tâm. Mọi thứ biểu hiện đều là tâm.” Đây chỉ là một sự hiểu lý thuyết, và nó không có ích lợi gì. Con có thể nghe ai đó nói điều gì đó giống như vậy, và nghĩ “như vậy và như vậy đã nói tất cả chúng chỉ là những hiện tướng trong tâm, do đó, nó phải là như thế.” Ở một cấp độ, chúng ta biết nó, thế cũng được. Nhưng nó chưa đủ. Điều chúng ta cần không phải là một hiểu biết đến từ nghiên cứu và lý luận; chúng ta thật sự cần phải có kinh nghiệm về nó.
