Soạn Giả Viễn Châu – Tác Giả và Tác Phẩm Vọng Cổ
Soạn giả Viễn Châu chia sẻ:“Điểm tựa của tôi trong sáng tác chính là việc đọc và chắt lọc những nét đẹp từ tiểu thuyết văn học. Tôi là một người yêu sách từ năm 14 tuổi. Tôi đánh giá cao phong cách viết của nhiều nhà văn: Hoàng Ngọc Phách (trong tác phẩm Tố Tâm) với lối lãng mạn, giàu cảm xúc; Tân Dân Tử (Giọt máu chung tình) với sự trau chuốt, nên thơ; Phú Đức (Châu về hợp phố) với sự xốc nổi, sôi động; Hồ Biểu Chánh (Con nhà nghèo, Nợ đời) với giọng văn đậm chất Nam Bộ; Lan Khai (Tiếng gọi của rừng thẳm) với những yếu tố phiêu lưu, mạo hiểm; đặc biệt là các tác phẩm tràn đầy tình cảm của Khái Hưng và Nhất Linh. Điều thú vị nhất là cách các “sư phụ” miêu tả vẻ đẹp người phụ nữ thật tinh tế, đọc đã thấy rung động. Vì vậy, khi sáng tác ca cổ hoặc xây dựng hình ảnh người phụ nữ trong tác phẩm của mình, tôi thường lấy cảm hứng từ những chất liệu văn học mà tôi đã thấm nhuần.”
Lời Bạt
Trong khuôn khổ đề tài Văn hóa Cải lương Nam Bộ, được Trường Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh (VNU-HCM) tài trợ trong giai đoạn 2014 - 2015, chúng tôi đã xuất bản tác phẩm “Soạn giả Viễn Châu, 100 bài Vọng cổ đặc sắc” (Tuyển chọn và chú giải), do Nhà xuất bản Chính trị Quốc Gia - Sự thật, Hà Nội phát hành vào năm 2015.
Năm nay, trong bối cảnh bảo tồn vốn di sản văn hóa nghệ thuật quý báu của Cải lương Việt Nam, đồng thời kỷ niệm 100 năm tiến trình bản vọng cổ, khởi nguồn từ bản “Dạ cổ hoài lang” nhịp 2 năm 1919 do nghệ sĩ Cao Văn Lầu (Sáu Lầu) (1892 - 1976) sáng tác, sau đó được phát triển thành nhịp 4 bởi danh cầm, soạn giả Trịnh Thiên Tư (Giáo Chín, Thoại Phát) (1906 - 1982), nhịp 8 do nghệ sĩ, bầu gánh Thanh Minh Lư Hòa Nghĩa (Năm Nghĩa) (1917 - 1959) hoàn thiện, nhịp 16 do nhạc sĩ, soạn giả Trần Tấn Trung (Mộng Vân) (1910 - 1948) soạn nhạc, viết lời, và cuối cùng là nhịp 32 do nhạc sĩ Trần Tấn Hưng (Năm Nhỏ) (1921 - 1982) biên soạn, hiện vẫn đang được yêu thích vào năm 2019.
Sự Đóng Góp Của Soạn Giả Viễn Châu
Trong suốt 100 năm hình thành và phát triển của Vọng cổ, nhiều danh cầm, nghệ sĩ tài năng đã đóng góp vào sự hoàn thiện của thể loại này. Tuy nhiên, người đạt được vị trí đỉnh cao trong việc viết lời bản Vọng cổ nhịp 32, cả về số lượng lẫn chất lượng, chính là nghệ sĩ danh cầm Huỳnh Trí Bá (Bảy Bá) (1924 - 2016), hay còn được biết đến với bút danh soạn giả Viễn Châu. Trong lĩnh vực vọng cổ, soạn giả Viễn Châu là một trong những người tiên phong mở ra thể loại Tân cổ giao duyên, đồng thời có công lớn trong việc biến đổi bài bản Vọng cổ truyền thống, vốn mang âm hưởng buồn của điệu Oán, thành một bài bản Vọng cổ vui tươi, hài hước, với sự góp mặt của hai giọng ca đặc trưng: nghệ sĩ Nguyễn Văn Minh (Hề Minh) (1929 - 1985) và đặc biệt là nghệ sĩ Nguyễn Văn Hường (Văn Hường), “vua ca vọng cổ hài” sinh năm 1932.
Để tạo điều kiện cho công chúng yêu mến những sáng tác Vọng cổ của soạn giả Viễn Châu có thể tìm hiểu sâu hơn về tác phẩm của ông, Nhà xuất bản Văn hóa - Văn nghệ, TP.HCM đã phát hành quyển chuyên khảo “Soạn giả Viễn Châu - Tác giả và tác phẩm Vọng cổ” lần này.
NSND Viễn Châu là một tác giả, soạn giả lớn trong lĩnh vực sân khấu Cải lương. Do vậy, quyển sách chuyên khảo này về tác giả và tác phẩm của NSND Viễn Châu có thể còn những hạn chế do khả năng tiếp cận của người viết còn hạn chế. Mong bạn đọc lượng thứ và đóng góp ý kiến để hoàn thiện hơn.
Chúng tôi xin cảm ơn Nhà xuất bản Văn hóa - Văn nghệ, TP.HCM đã hỗ trợ in ấn và phát hành quyển sách này.
Chúng tôi cũng xin cảm ơn Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Trường đại học Khoa học Xã hội&Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội và gia đình bác Bảy Bá đã hỗ trợ, tạo điều kiện để chúng tôi hoàn thành cả hai quyển sách trong hai đợt phát hành này.
HUỲNH CÔNG TÍN
Đặc Thù Văn Hóa Nam Bộ
Trích từ “Đặc thù văn hóa Nam bộ”:
Hai trăm năm đờn ca tài tử, một trăm năm sân khấu cải lương, cùng với tiến trình ba trăm năm mở đất Nam bộ, nhiều thế hệ người Việt phương Nam không chỉ đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam, mà còn góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa Nam bộ cho sự phát triển chung của văn hóa Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực nghệ thuật văn chương, báo chí và âm nhạc. Văn chương, báo chí thuộc về lĩnh vực ngôn ngữ với hai phong cách riêng biệt. Âm nhạc vừa thuộc lĩnh vực thanh âm, vừa thuộc lĩnh vực ngôn từ. Cả ba lĩnh vực này đều đóng góp những giá trị văn hóa đặc thù, góp phần khẳng định bản sắc và tính độc đáo của văn hóa dân tộc.
Trong lĩnh vực ngôn ngữ, bên cạnh dòng văn học dân gian, còn có dòng văn chương bác học và nghệ thuật báo chí với các tổ chức như: Tao đàn Chiêu Anh Các, Bạch Mai thi xã, Bình Dương thi xã...; Gia Định báo, Nông cổ mín đàm, Nam Kỳ địa phận...; và những tên tuổi lớn như: Mạc Thiên Tích, Nguyễn Đình Chiểu, Trịnh Hoài Đức, Phan Thanh Giản, Trương Vĩnh Ký, Trương Minh Ký, Nguyễn Chánh Sắt, Hồ Biểu Chánh, Phi Vân, Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam...
Trong lĩnh vực âm nhạc, cả tân nhạc và cổ nhạc đều có những thành tựu lớn với nhiều tác phẩm lưu lại và những tên tuổi được ghi nhận theo dòng thời gian: dòng tân nhạc (nhạc vàng) có các tác giả Nguyễn Văn Đông, Trúc Phương, Lam Phương, Thanh Sơn, Trần Thiện Thanh, Anh Việt Thu..., dòng cổ nhạc có các nghệ sĩ đờn và soạn giả: Nguyễn Quang Đại, Trần Quang Quờn, Lê Tài Khí, Cao Văn Lầu, Tư Trang, Năm Châu, Duy Lân, Hà Triều - Hoa Phượng, Kiên Giang, Viễn Châu... và các nghệ sĩ ca diễn: Năm Phỉ, Thanh Nga, Út Bạch Lan, Út Trà Ôn, Hữu Phước, Thành Được, Văn Hường, Hùng Cường, Bạch Tuyết, Duy Khánh, Phương Dung, Giao Linh...
Đóng góp to lớn của đội ngũ soạn giả cải lương là việc sáng tác nên hàng trăm tuồng cải lương và hàng ngàn bài vọng cổ. Di sản này cần được ghi nhận và nghiên cứu, không chỉ đối với soạn giả Viễn Châu mà còn với nhiều soạn giả khác. Trong phạm vi của chuyên khảo này, chúng tôi tập trung vào sự nghiệp sáng tác vọng cổ của danh cầm Bảy Bá, soạn giả Viễn Châu. Bởi ông là người có đóng góp quan trọng trong việc định hình bản vọng cổ nhịp 32, đồng thời là người tiên phong trong việc khai phá thể loại tân cổ giao duyên và là người duy nhất thành công trong lĩnh vực viết vọng cổ hài từ khi khởi sinh thể loại này đến nay.
Soạn Giả Viễn Châu, Tiểu Sử và Sự Nghiệp
Trích từ “Soạn giả Viễn Châu, tiểu sử và sự nghiệp”:
Có một người con Trà Vinh đã có những đóng góp to lớn cho sự nghiệp vọng cổ - cải lương Nam bộ, đó là soạn giả Huỳnh Trí Bá. Người dân miền Nam thường gọi ông một cách thân thương là “Bảy Bá”. Ông xuất thân từ một gia đình hương chức của làng, sinh ngày 21/10/1924 tại Đôn Châu, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh. Như ông tự nhận khi trả lời phỏng vấn báo chí: “Từ nhỏ tôi đã mê đờn tranh, tự mày mò học và tìm hiểu thêm những ngón đờn qua dĩa hát nhựa, những đám hát tài tử ở làng quê. Năm 19 tuổi với máu phiêu bạt giang hồ, tôi xách cây đờn lên Sài Gòn” để theo đuổi sự nghiệp đờn ca.
Năm 1942, ông tham gia Ban cổ nhạc Đài phát thanh Pháp Á, Sài Gòn. Năm 1943, ông theo đoàn Tố Như, rồi tham gia gánh hát Năm Châu lưu diễn khắp cả nước. Trên con đường âm nhạc, ông có cơ hội tiếp xúc với các nghệ sĩ, soạn giả tài danh: Nguyễn Thành Châu (Năm Châu), Trần Văn Lân (Duy Lân), Lê Hoài Nở (Năm Nở), Trần Hữu Trang (Tư Trang), Lê Long Vân (Ba Vân)..., học hỏi được nhiều kinh nghiệm từ các bậc đàn anh.
Năm 1950, với bút danh Viễn Châu, ông viết vở cải lương “Nát cánh hoa rừng”, phỏng theo tác phẩm “Đường rừng” của Khái Hưng. Tác phẩm được công chúng đón nhận nồng nhiệt và bút danh Viễn Châu được biết đến rộng rãi từ đó. Về lý do chọn bút danh này, ông từng tâm sự: “Viễn Châu” với chữ “Viễn” mang ý nghĩa “xa” - “viễn xứ” (xa quê hương), còn “Châu” là tên xã “Đôn Châu”, quê hương ông. Một bút danh gợi nhớ về việc “xa Đôn Châu” để nhắc nhở lòng yêu quê hương, nguồn cội. Một cái tên thể hiện tình cảm, lòng biết ơn và sự gắn bó với quê hương, xứ sở; dòng họ, gia đình.
Sau thành công, ông được rất nhiều đoàn mời hợp tác: Kim Thanh (1955), Thanh Tao (1958), Thanh Nga (1962), Dạ Lý Hương, Tân Hoa Lan (1969)... và các hãng dĩa: Việt Nam (1950), Kim Long (1951), Việt Hải (1953), Thăng Long (1954), Sống Mới (1968), Nhạc ngày xanh (1969), Hồn nước (1973)...
Sau năm 1975, ông cộng tác với đoàn Văn công (1975), hãng băng Sài Gòn Audio (1978) và nhiều đoàn hát tỉnh. Năm 1984, ông có chuyến lưu diễn qua các nước Tây Âu: Bỉ, Đức, Pháp, Ý...
Về sáng tác, theo giới chuyên môn, đến nay Viễn Châu đã viết trên 50 vở cải lương, hơn 2.000 bài vọng cổ, bao gồm cả cổ nhạc và tân cổ. Đây là một con số ấn tượng, có lẽ khó có nghệ sĩ nào trước và sau ông đạt được. Đặc biệt, những “tuyệt phẩm” vọng cổ của Viễn Châu được công chúng yêu chuộng, với hơn một trăm bài nổi tiếng như: “Tình anh bán chiếu, Tu là cội phúc, Mẹ dạy con, Trái khổ qua, Ông lão chèo đò, Sầu vương ý nhạc, Anh đi xa cách quê nghèo...; Võ Đông Sơ - Bạch Thu Hà, Tần Quỳnh khóc bạn, Lòng dạ đàn bà, Phàn Lê Huê, Trụ Vương thiêu mình, Hán Đế biệt Chiêu Quân, Hạng Võ biệt Ngu Cơ...; Tứ đổ tường, Tai nạn Hon đa, Năm con vợ, Tư Ếch đại chiến Văn Hường, Văn Hường đi xe gắn máy, Về quê vợ, Vợ tôi nói tiếng Tây, Pháp sư giải nghệ...; Ai lên xứ hoa đào, Cô gái bán sầu riêng, Mưa rừng, Em không buồn nữa chị ơi, Đau xót lý con cua, Mưa trên phố Huế...”
Ngoài giá trị văn chương, âm nhạc, những bản vọng cổ của ông còn được giới chuyên môn đánh giá cao vì đã giúp nhiều người chưa biết ca trở thành ca sĩ, người ca quen trở thành tài tử ca, người không chuyên trở thành chuyên nghiệp, người chuyên nghiệp trở thành nghệ sĩ, và người có danh trở thành “vua, hoàng đế, ông hoàng, nữ hoàng...”. Công chúng yêu vọng cổ ghi nhận công lao sáng tác của Viễn Châu và phong tặng ông nhiều danh hiệu cao quý: “Ông vua ca cổ”, “Ông vua tân cổ”, “Nhạc sư”, “Nghệ sĩ bậc thầy”, “Nghệ sĩ ngoại hạng”, “Người tạo danh cho ca sĩ”...
