Hoàng Lê Nhất Thống Chí
Ngày nay, khi tìm hiểu các thư tịch cổ của nước ta, nhiều người đã từng đọc, nhìn thấy hoặc nghe nói đến bộ sách Ngô gia văn phái. Đây là một bộ sưu tập sách riêng của gia đình Ngô Thì, đến từ làng Tả Thanh Oai. Quy mô của bộ sách này rất lớn, có thể sánh ngang với kho tàng tác phẩm của Lê Quý Đôn.
Hoàng Lê nhất thống chílà một phần quan trọng trong bộ Ngô gia văn phái. Giống như các tập sách khác của dòng họ Ngô, tác phẩm này hiện chỉ tồn tại dưới dạng bản viết tay, chưa từng được in ấn. Trong số các bản lưu truyền hiện có, một số lại được đặt tên làAn Nam nhất thống chí. Dù tên gọi khác nhau, nội dung của chúng vẫn hoàn toàn giống nhau, và toàn bộ tác phẩm bao gồm mười bảy hồi.
Mặc dù hình thức củaHoàng Lê nhất thống chítuân theo lối diễn nghĩa, với mỗi hồi mở đầu bằng hai câu mào và kết thúc bằng hai câu thơ, tương tự như các tiểu thuyết Trung Quốc, nhưng nội dung của nó lại là một bộ truyện chí, ghi chép sự thật lịch sử, không hề hư cấu hay mang yếu tố ngoại lai. Ví dụ điển hình là sự kiện Ngô Thì Nhậm bị Trần Danh Án chế giễu khi ông này có ý định thu phục ông về làm việc cho nhà Tây Sơn, chi tiết này cũng được ghi lại một cách rõ ràng trong sách.
Với giá trị là một bộ truyện chí, ghi lại những sự thật lịch sử có thể bổ trợ cho chính sử, đặc biệt là những ghi chép chi tiết về giai đoạn cuối triều Lê mà không có tài liệu nào khác đề cập đầy đủ, nên các nhà sử học sau này đã sử dụng tác phẩm này làm tài liệu tham khảo. Chính vì vậy,Hoàng Lê nhất thống chícó giá trị to lớn và xứng đáng được bảo tồn ngay cả khi chữ Hán không còn được sử dụng rộng rãi ở Việt Nam. Điều này giải thích lý do ra đời của bản dịch hiện tại.
Cần lưu ý rằng, trong quá trình dịch thuật, người dịch đã có một số điều chỉnh để tránh việc tác phẩm bị xếp vào thể loại tiểu thuyết. Cụ thể, việc chia chương hồi không tuân theo nguyên bản, mà được ngắt ra thành các đoạn văn ngắn dài tùy theo mạch văn. Đồng thời, các câu mào ở đầu hồi và câu thơ ở cuối hồi cũng được lược bỏ. Thỉnh thoảng, người dịch cũng thêm bớt một vài từ ngữ để đảm bảo tính mạch lạc của văn bản.
Người dịch nhận thức rõ rằng việc này có thể bị coi là không tôn trọng tác giả gốc. Tuy nhiên, mục đích chính là nâng cao giá trị của nguyên tác, khẳng định đây là một bộ truyện chí có ý nghĩa quan trọng đối với giới sử học. Mong rằng độc giả sẽ thông cảm cho sự điều chỉnh này.
